Trickster Goden en Godinnen

De figuur van de bedrieger is een archetype dat voorkomt in culturen over de hele wereld. Van de sluwe Loki tot de dansende Kokopelli, de meeste samenlevingen hebben wel eens een godheid gehad die werd geassocieerd met onheil, bedrog, verraad en verraad. Maar vaak hebben deze bedriegergoden een doel achter hun onruststokende plannen!

Anansi (West-Afrika)

Anansi de Spin komt voor in een aantal West-Afrikaanse volksverhalen, en kan zich omvormen tot een man. Hij is een vrij belangrijke culturele figuur, zowel in West-Afrika als in de Caribische mythologie. Anansi-verhalen zijn teruggevoerd tot Ghana als land van herkomst.

In een typisch Anansi-verhaal komt Anansi de Spin in de problemen - meestal dreigt hem een vreselijk lot, zoals de dood of levend opgegeten worden - en hij weet zich altijd uit de situatie te praten met zijn slimme woorden. Omdat Anansi-verhalen, net als veel andere volksverhalen, begonnen als onderdeel van een orale traditie, reisden deze verhalen over zee naar Noord-Amerika tijdens de slavenhandel...Er wordt aangenomen dat deze verhalen niet alleen dienden als een vorm van culturele identiteit voor de tot slaaf gemaakte West-Afrikanen, maar ook als een reeks lessen over hoe op te staan en degenen te slim af te zijn die de minder machtigen zouden schaden of onderdrukken.

Oorspronkelijk waren er helemaal geen verhalen. Alle verhalen waren in handen van Nyame, de hemelgod, die ze verborgen hield. Anansi de spin besloot dat hij zijn eigen verhalen wilde, en bood aan ze van Nyame te kopen, maar Nyame wilde de verhalen met niemand delen. Dus liet hij Anansi een aantal absoluut onmogelijke opdrachten oplossen, en als Anansi ze zou volbrengen, zou Nyame hem zijn eigen verhalen geven.

Met sluwheid en slimheid wist Anansi Python en Luipaard te vangen, en ook verschillende andere moeilijk te vangen wezens, die allemaal deel uitmaakten van Nyame's prijs. Toen Anansi terugkeerde naar Nyame met zijn gevangenen, hield Nyama zich aan zijn deel van de afspraak en maakte Anansi de god van de verhalen. Tot op de dag van vandaag is Anansi de bewaarder van verhalen.

Er zijn een aantal prachtig geïllustreerde kinderboeken die de verhalen van Anansi vertellen. Voor volwassenen is Neil Gaiman's American Gods met het personage Mr. Nancy, die Anansi is in de moderne tijd. Het vervolg, Anansi Boys vertelt het verhaal van Mr. Nancy en zijn zonen.

Elegua (Yoruba)

Een van de Orishas, Elegua (soms gespeld als Eleggua) is een bedrieger die bekend staat om het openen van kruispunten voor Santeria-beoefenaars. Hij wordt vaak geassocieerd met deuropeningen, omdat hij voorkomt dat problemen en gevaar het huis binnenkomen van degenen die hem offers hebben gebracht - en volgens de verhalen schijnt Elegua erg van kokosnoot, sigaren en snoep te houden.

Interessant genoeg wordt Elegua vaak afgebeeld als een oude man, maar een andere incarnatie is die van een jong kind, omdat hij wordt geassocieerd met zowel het einde als het begin van het leven. Hij is meestal gekleed in rood en zwart, en verschijnt vaak in zijn rol als krijger en beschermer. Voor veel Santeros is het belangrijk om Elgua zijn recht te geven, omdat hij een rol speelt in elk aspect van ons leven. Hoewel hijons kansen biedt, zal hij net zo goed een obstakel op onze weg gooien.

Elegua vindt zijn oorsprong in de Yoruba-cultuur en -religie van West-Afrika.

Eris (Grieks)

Eris, een godin van de chaos, is vaak aanwezig in tijden van onenigheid en strijd. Ze houdt ervan problemen te veroorzaken, gewoon voor haar eigen gevoel van vermaak, en misschien was een van de bekendste voorbeelden hiervan een kleine rel die de Trojaanse oorlog werd genoemd.

Het begon allemaal met de bruiloft van Thetis en Pelias, die uiteindelijk een zoon genaamd Achilles zouden krijgen. Alle goden van Olympus waren uitgenodigd, inclusief Hera, Aphrodite en Athena - maar de naam van Eris werd van de gastenlijst geschrapt, omdat iedereen wist hoe leuk ze het vond om herrie te schoppen. Eris, de originele huwelijksaanrander, kwam toch opdagen en besloot een beetje plezier te maken. Ze gooide een goudenappel - de Appel van Tweedracht - in de menigte, en zei dat hij voor de mooiste van de godinnen was. Natuurlijk moesten Athena, Aphrodite en Hera kibbelen over wie de rechtmatige eigenaar van de appel was.

Zeus, die behulpzaam wilde zijn, koos een jongeman genaamd Paris, een prins van de stad Troje, om een winnaar te kiezen. Aphrodite bood Paris een steekpenning aan die hij niet kon weerstaan - Helena, de mooie jonge vrouw van koning Menelaos van Sparta. Paris koos Aphrodite om de appel te ontvangen, en garandeerde daarmee dat zijn geboortestad aan het eind van de oorlog zou worden verwoest.

Kokopelli (Hopi)

Kokopelli is niet alleen een bedriegergod, maar ook een vruchtbaarheidsgod van de Hopi - je kunt je wel voorstellen wat voor kattenkwaad hij uithaalt! Net als Anansi is Kokopelli een bewaarder van verhalen en legenden.

Kokopelli is misschien het best te herkennen aan zijn gebogen rug en de magische fluit die hij overal mee naartoe neemt. In een legende trok Kokopelli door het land, veranderde de winter in de lente met de prachtige noten van zijn fluit, en riep hij de regen op zodat er later in het jaar een succesvolle oogst zou zijn. De bochel op zijn rug staat voor de zak met zaden en deToen hij op zijn fluit speelde, de sneeuw deed smelten en de warmte van de lente bracht, was iedereen in een nabijgelegen dorp zo opgewonden over de verandering van de seizoenen dat ze dansten van zonsondergang tot zonsopgang. Kort na hun nacht dansen op Kokopelli's fluit, ontdekten de mensen dat elke vrouw in het dorp nu zwanger was.

Afbeeldingen van Kokopelli, duizenden jaren oud, zijn gevonden in rotskunst rond het Amerikaanse zuidwesten.

Laverna (Romeins)

Laverna, een Romeinse godin van dieven, bedriegers, leugenaars en oplichters, kreeg het voor elkaar dat er een heuvel op de Aventijn naar haar werd vernoemd. Ze wordt vaak aangeduid als iemand met een hoofd maar geen lichaam, of een lichaam zonder hoofd. In Aradia, Evangelie van de Heksen vertelt folklorist Charles Leland dit verhaal, met een citaat van Vergilius:

Onder de goden of geesten uit de oudheid - moge zij ons altijd gunstig gezind zijn! Onder hen was een vrouw, die de listigste en listigste van allen was. Zij heette Laverna. Zij was een dievegge, en zeer weinig bekend bij de andere goden, die eerlijk en waardig waren, want zij was zelden in de hemel of in het land der feeën; zij was bijna altijd op aarde, tussen de dieven,zakkenrollers, en pooiers - ze leefde in de duisternis.

Verder vertelt hij een verhaal over hoe Laverna een priester bedroog door haar een landgoed te verkopen - in ruil beloofde ze een tempel te bouwen op het land. In plaats daarvan verkocht Laverna echter alles op het landgoed dat enige waarde had, en bouwde geen tempel. De priester ging haar confronteren, maar ze was verdwenen. Later bedroog ze een heer op dezelfde manier, en de heer en de priester realiseerden zich dat zeBeiden waren het slachtoffer van een bedrieglijke godin. Zij riepen de goden om hulp en die riepen Laverna voor zich en vroegen waarom zij zich niet aan haar afspraak met de mannen had gehouden.

En toen haar werd gevraagd wat zij had gedaan met het eigendom van de priester, aan wie zij bij haar lichaam had gezworen op de vastgestelde tijd te betalen (en waarom zij haar eed had gebroken)?

Zij antwoordde met een vreemde daad die hen allen verbaasde, want zij liet haar lichaam verdwijnen, zodat alleen haar hoofd zichtbaar bleef, en dat riep:

"Zie mij, ik zwoer bij mijn lichaam, maar lichaam heb ik niet!

Toen lachten alle goden.

Na de priester kwam de heer die ook bedrogen was, en aan wie zij bij haar hoofd gezworen had. En als antwoord aan hem toonde Laverna aan alle aanwezigen haar hele lichaam zonder omwegen, en het was er een van extreme schoonheid, maar zonder hoofd; en uit de hals ervan kwam een stem die zei:-

"Zie mij, want ik ben Laverna, die gekomen is om te antwoorden op de klacht van die heer, die zweert dat ik een schuld aan hem heb, en niet heb betaald hoewel de tijd voorbij is, en dat ik een dief ben omdat ik op mijn hoofd heb gezworen - maar, zoals jullie allemaal kunnen zien, heb ik helemaal geen hoofd, en daarom heb ik zeker nooit zo'n eed gezworen."

Dit leidde tot grote hilariteit bij de goden, die de zaak rechtzetten door het hoofd bij het lichaam te laten voegen en Laverna op te dragen haar schulden te betalen, wat zij ook deed. .

Laverna werd toen op bevel van Jupiter de beschermgodin van oneerlijke en onbetrouwbare mensen. Zij brachten offers in haar naam, zij nam vele minnaars, en zij werd vaak aangeroepen als iemand zijn misdaden van bedrog wilde verbergen.

Loki (Noors)

In de Noorse mythologie staat Loki bekend als een bedrieger. Hij wordt beschreven in de Proza Edda als een "bedrieger". Hoewel hij niet vaak voorkomt in de Edda's, wordt hij meestal beschreven als een lid van de familie van Odin. Zijn taak was vooral om problemen te veroorzaken voor andere goden, mensen en de rest van de wereld. Loki bemoeide zich voortdurend met de zaken van anderen, meestal voor zijn eigen amusement.

Loki staat erom bekend chaos en onenigheid te veroorzaken, maar door de goden uit te dagen brengt hij ook verandering teweeg. Zonder Loki's invloed zouden de goden zelfgenoegzaam kunnen worden, dus Loki dient wel degelijk een nuttig doel, zoals Coyote dat doet in de inheemse Amerikaanse verhalen, of Anansi de spin in de Afrikaanse overlevering.

Loki is de laatste tijd een beetje een popcultuuricoon geworden, dankzij de serie van Avengers films, waarin hij wordt gespeeld door de Britse acteur Tom Hiddleston.

Lugh (Keltisch)

Naast zijn rol als smid, ambachtsman en krijger staat Lugh in sommige van zijn verhalen bekend als een bedrieger, met name in de verhalen die hun oorsprong vinden in Ierland. Vanwege zijn vermogen om zijn uiterlijk te veranderen, verschijnt Lugh soms als een oude man om mensen wijs te maken dat hij zwak is.

Peter Berresford Ellis, in zijn boek De Druïden, suggereert dat Lugh zelf de inspiratie zou kunnen zijn voor volksverhalen over ondeugende kabouters in de Ierse legende. Hij biedt de theorie dat het woord leprechaun is een variatie op Lugh Chromain wat ruwweg "kleine bukkende Lugh" betekent.

Veles (Slavisch)

Hoewel er weinig gedocumenteerde informatie over Veles bestaat, zijn delen van Polen, Rusland en Tsjechoslowakije rijk aan mondelinge geschiedenis over hem. Veles is een onderwereldgod, geassocieerd met de zielen van overleden voorouders. Tijdens de jaarlijkse viering van Velja Noc stuurt Veles de zielen van de doden als zijn boodschappers de mensenwereld in.

Naast zijn rol in de onderwereld wordt Veles ook geassocieerd met stormen, met name in zijn voortdurende strijd met de dondergod Perun. Dit maakt Veles tot een belangrijke bovennatuurlijke kracht in de Slavische mythologie.

Tenslotte is Veles een bekende onheilstichter, vergelijkbaar met de Noorse Loki of de Griekse Hermes.

Wisakedjak (Indiaans)

In de folklore van zowel de Cree als de Algonquin duikt Wisakedjak op als een onruststoker. Hij was verantwoordelijk voor het oproepen van een grote overstroming die de wereld wegvaagde nadat de Schepper haar had gebouwd, en gebruikte daarna magie om de huidige wereld weer op te bouwen. Hij staat bekend als een bedrieger en een gedaanteverwisselaar.

Net als de Anansi-verhalen hebben de Wisakedjak-verhalen een duidelijk patroon en formaat. Meestal begint Wisakedjak met een poging om iemand of iets een gunst te bewijzen, en aan het eind heeft hij altijd een moraal.

Wisakedjak verschijnt in Neil Gaiman's American Gods naast Anansi, als een personage met de naam Whiskey Jack, wat de verengelsing van zijn naam is.