Enhavtabelo
Skribo komenciĝis per tre primitiva lingvo kaj finiĝis per lingvo eĉ pli altnivela ol la angla.
La lingva historio de la Biblio implikas tri lingvojn: la hebrea, koine aŭ komuna greka, kaj la aramea. Dum la jarcentoj kiam la Malnova Testamento estis verkita, tamen, la hebrea evoluis por inkludi trajtojn kiuj faciligis legi kaj skribi.
Moseo sidiĝis por skribi la unuajn vortojn de la Pentateŭko, en 1400 a.K., Nur 3,000 jarojn poste, en la 1500-aj jaroj p.K., la tuta Biblio estis tradukita en la anglan, igante la dokumenton unu el la plej malnovaj libroj ekzistantaj. Malgraŭ ĝia aĝo, kristanoj rigardas la Biblion kiel ĝustatempa kaj grava ĉar ĝi estas la inspirita Vorto de Dio.
La hebrea: Lingvo de la Malnova Testamento
La hebrea apartenas al la semida lingvogrupo, familio de antikvaj lingvoj en la Fekunda duonluno kiu inkludis la akadan, la dialekton de Nimrodo en Genezo 10; Ugaritic, la lingvo de la Kanaanidoj; kaj la aramea, ofte uzata en la persa imperio.
La hebrea estis skribita de dekstre al maldekstre kaj konsistis el 22 konsonantoj. En ĝia plej frua formo, ĉiuj leteroj kuris kune. Poste, punktoj kaj prononcmarkoj estis aldonitaj por faciligi la legadon. Ĉar la lingvo progresis, vokaloj estis inkluditaj por klarigi vortojn kiuj fariĝis malklaraj.
Frazkonstruo en la hebrea povus meti la verbon unue, sekvita de lasubstantivo aŭ pronomo kaj objektoj. Ĉar ĉi tiu vortordo estas tiel malsama, hebrea frazo ne povas esti tradukita vorto-por-vorte en la anglan. Alia komplikaĵo estas, ke hebrea vorto povus anstataŭigi kutime uzatan frazon, kiu devis esti konata al la leganto.
Malsamaj hebreaj dialektoj enkondukis fremdajn vortojn en la tekston. Ekzemple, Genezo enhavas kelkajn egiptajn esprimojn dum Josuo, Juĝistoj kaj Ruth inkluzivas kanaanajn terminojn. Kelkaj el la profetaj libroj uzas babilonajn vortojn, influitajn de la Ekzilo.
Salto antaŭen en klareco venis kun la kompletigo de la Septuaginto, 200 a.K. traduko de la hebrea Biblio en la grekan. Tiu ĉi verko enhavis la 39 kanonajn librojn de la Malnova Testamento same kiel kelkajn librojn skribitajn post Malaĥio kaj antaŭ la Nova Testamento. Ĉar judoj disiĝis de Israelo tra la jaroj, ili forgesis kiel legi la hebrean sed povis legi la grekan, la komunan lingvon de la tago.
La Greka Malfermis la Novan Testamenton al Gentoj
Kiam la Bibliaj verkistoj komencis skribi la evangeliojn kaj epistolojn, ili forlasis la hebrean kaj turnis sin al la populara lingvo de sia tempo, koine aŭ komuna greka. La greka estis unuiga lingvo, disvastigita dum la konkeroj de Aleksandro la Granda, kies deziro estis helenigi aŭ disvastigi la grekan kulturon tra la mondo. La imperio de Aleksandro kovris Mediteraneon, nordan Afrikon kaj partojn de Barato, do la uzo de la grekaiĝis superrega.
Vidu ankaŭ: Kali: La Malhela Patrino-Diino en HinduismoLa greka estis pli facile paroli kaj skribi ol la hebrea ĉar ĝi uzis kompletan alfabeton, inkluzive de vokaloj. Ĝi ankaŭ havis riĉan vortprovizon, enkalkulante precizajn nuancojn de signifo. Ekzemplo estas la kvar malsamaj vortoj de greka por amo uzataj en la Biblio.
Plia avantaĝo estis, ke la greka malfermis la Novan Testamenton al nacianoj aŭ nejudoj. Tio estis ege grava en evangeliismo ĉar la greka permesis al nacianoj legi kaj kompreni la evangeliojn kaj epistolojn por si mem.
La aramea aldonis guston al la Biblio
Kvankam ne grava parto de la Biblia verkado, la aramea estis uzata en pluraj sekcioj de la Skribo. La aramea estis ofte uzata en la Persa Imperio; post la Ekzilo, la judoj alportis la aramean reen al Israelo kie ĝi iĝis la plej populara lingvo.
La Hebrea Biblio estis tradukita al la aramea, nomata Targum, en la dua templa periodo, kiu estis ekde 500 a.K. al 70 p.K. Ĉi tiu traduko estis legita en la sinagogoj kaj uzata por instruado.
Bibliaj fragmentoj kiuj origine aperis en la aramea estas Daniel 2-7; Ezra 4-7; kaj Jeremia 10:11. Arameaj vortoj estas registritaj ankaŭ en la Nova Testamento:
- Talitha qumi ("Knabineto aŭ knabineto, leviĝu!") Marko 5:41
- Ephphatha ("Malfermiĝu") Mark 7:34
- Eli, Eli, lema sebaqtani (krio de Jesuo de la kruco: "Mia Dio, mia Dio, kial vi min forlasis?”) Marko 15:34,Mateo 27:46
- Abba ("Patro") Romanoj 8:15; Galatians 4:6
- Maranatha (“Sinjoro, venu!”) 1 Korintanoj 16:22
Tradukoj en la anglan
Kun la influo de la Romia Imperio, la frua eklezio adoptis la latinan kiel sian oficialan lingvon. En 382 p.K., papo Damaso la 1-a komisiis Hieronimo'n por produkti latinan Biblion. Laborante de monaĥejo en Betleĥemo, li unue tradukis la Malnovan Testamenton rekte de la hebrea, reduktante la eblecon de eraroj se li uzis la Septuaginton. La tuta Biblio de Hieronimo, nomita la Vulgato ĉar li uzis la komunan parolon de la tempo, aperis ĉirkaŭ 402 p.K.
La Vulgato estis la oficiala teksto dum preskaŭ 1,000 jaroj, sed tiuj Biblioj estis mane kopiitaj kaj tre multekostaj. Krome, la plej multaj el la pleboj ne scipovis legi la latinan. La unua kompleta angla Biblio estis publikigita fare de John Wycliffe en 1382, fidante ĉefe je la Vulgato kiel ĝia fonto. Tio estis sekvita per la Tyndale-traduko en proksimume 1535 kaj la Coverdale en 1535. La reformado kaŭzis ekblovon de tradukoj, kaj en la angla kaj aliaj lokaj lingvoj.
Vidu ankaŭ: Kiel Rekoni Ĉefanĝelon RazielAnglaj tradukoj uzataj hodiaŭ inkluzivas la King James Version, 1611; Usona Norma Versio, 1901; Reviziita Norma Versio, 1952; Vivanta Biblio, 1972; Nova Internacia Versio, 1973; Today’s English Version (Good News Bible), 1976; New King James Version, 1982; kaj angla NormoVersio, 2001.
Fontoj
- La Biblia Almanako ; J.I. Pakisto, Merrill C. Tenney; William White Jr., redaktoroj
- Kiel eniri la Biblion ; Stephen M. Miller
- Christiancourier.com
- Jewishencyclopedia.com
- Historyworld.net
