Në cilën gjuhë u shkrua Bibla?

Shkrimi filloi me një gjuhë shumë primitive dhe përfundoi me një gjuhë edhe më të sofistikuar se anglishtja.

Historia gjuhësore e Biblës përfshin tre gjuhë: hebraisht, koine ose greqishtja e zakonshme dhe aramaishtja. Megjithatë, gjatë shekujve që u përpilua Dhiata e Vjetër, hebraishtja u zhvillua për të përfshirë veçori që e bënin më të lehtë leximin dhe shkrimin.

Moisiu u ul për të shkruar fjalët e para të Pentateukut, në vitin 1400 p.e.s., vetëm 3000 vjet më vonë, në vitet 1500 pas Krishtit që e gjithë Bibla u përkthye në anglisht, duke e bërë dokumentin një nga librat më të vjetër që ekzistojnë. Pavarësisht nga mosha e saj, të krishterët e shohin Biblën si të kohës dhe të rëndësishme, sepse ajo është Fjala e frymëzuar e Perëndisë.

Hebraishtja: Gjuha e Dhiatës së Vjetër

Hebraishtja i përket grupit të gjuhëve semite, një familje e gjuhëve të lashta në Gjysmëhënën Pjellore që përfshinte akadishten, dialektin e Nimrodit në Zanafilla 10; ugaritishtja, gjuha e kananitëve; dhe aramaishtja, e përdorur zakonisht në perandorinë perse.

Hebraishtja shkruhej nga e djathta në të majtë dhe përbëhej nga 22 bashkëtingëllore. Në formën e saj më të hershme, të gjitha shkronjat shkuan së bashku. Më vonë, pikat dhe shenjat e shqiptimit u shtuan për ta bërë më të lehtë leximin. Ndërsa gjuha përparonte, zanoret u përfshinë për të sqaruar fjalët që ishin bërë të paqarta.

Ndërtimi i fjalisë në hebraisht mund të vendosë foljen në fillim, e ndjekur nga theemër ose përemër dhe sende. Për shkak se kjo renditje fjalësh është kaq e ndryshme, një fjali hebraike nuk mund të përkthehet fjalë për fjalë në anglisht. Një ndërlikim tjetër është se një fjalë hebraike mund të zëvendësojë një frazë të përdorur zakonisht, e cila duhej të ishte e njohur për lexuesin.

Dialekte të ndryshme hebraike futën fjalë të huaja në tekst. Për shembull, Zanafilla përmban disa shprehje egjiptiane ndërsa Joshua, Gjyqtarët dhe Ruth përfshijnë terma kananite. Disa nga librat profetikë përdorin fjalë babilonase, të ndikuar nga mërgimi.

Një hap përpara në qartësi erdhi me përfundimin e Septuagintës, një 200 p.e.s. përkthimi i Biblës Hebraike në greqisht. Kjo vepër u përfshi në 39 librat kanonikë të Dhiatës së Vjetër, si dhe disa libra të shkruar pas Malakias dhe para Dhiatës së Re. Ndërsa hebrenjtë u shpërndanë nga Izraeli me kalimin e viteve, ata harruan se si të lexojnë hebraisht, por mund të lexojnë greqisht, gjuhën e zakonshme të asaj kohe.

Greqishtja hapi Dhiatën e Re për johebrenjtë

Kur shkrimtarët e Biblës filluan të shkruanin ungjijtë dhe letrat, ata braktisën hebraishten dhe iu drejtuan gjuhës popullore të kohës së tyre, koine ose greqishtja e zakonshme. Greqishtja ishte një gjuhë unifikuese, e përhapur gjatë pushtimeve të Aleksandrit të Madh, dëshira e të cilit ishte helenizimi ose përhapja e kulturës greke në mbarë botën. Perandoria e Aleksandrit mbulonte Mesdheun, Afrikën veriore dhe pjesë të Indisë, kështu që përdorimi i greqishtesu bë mbizotëruese.

Greqishtja ishte më e lehtë për t'u folur dhe shkruar se hebraishtja sepse përdorte një alfabet të plotë, duke përfshirë zanoret. Ai gjithashtu kishte një fjalor të pasur, duke lejuar hije të sakta kuptimi. Një shembull janë katër fjalët e ndryshme greke për dashurinë të përdorura në Bibël.

Një përfitim i shtuar ishte se greqishtja hapi Dhiatën e Re për johebrenjtë ose johebrenjtë. Kjo ishte jashtëzakonisht e rëndësishme në ungjillizëm, sepse greqishtja i lejonte johebrenjtë të lexonin dhe kuptonin ungjijtë dhe letrat vetë.

aramaishtja i shtoi aromë Biblës

Edhe pse jo një pjesë kryesore e shkrimit të Biblës, aramaishtja u përdor në disa seksione të Shkrimit. aramaishtja përdorej zakonisht në Perandorinë Persiane; pas mërgimit, hebrenjtë e kthyen aramaishten në Izrael, ku ajo u bë gjuha më popullore.

Bibla hebraike u përkthye në aramaisht, e quajtur Targum, në periudhën e dytë të tempullit, e cila filloi nga viti 500 p.e.s. deri në vitin 70 pas Krishtit. Ky përkthim u lexua në sinagoga dhe u përdor për mësim.

Pasazhet biblike që fillimisht u shfaqën në aramaisht janë Danieli 2-7; Ezdra 4-7; dhe Jeremia 10:11. Fjalët aramaike janë regjistruar edhe në Dhiatën e Re:

• Talitha qumi (“Vajzë, ose vajzë e vogël, çohu!”) Marku 5:41
• Effata (“Hapuni”) Marku 7:34
• Eli, Eli, lema sebaqtani (Thirrja e Jezusit nga kryqi: “Perëndia im, Perëndia im, pse më ke braktisur?”) Marku 15:34,Mateu 27:46
• Abba (“Ati”) Romakëve 8:15; Galatasve 4:6
• Maranatha (“Zot, eja!”) 1 Korintasve 16:22

Përkthime në Anglisht

Me ndikimi i Perandorisë Romake, kisha e hershme miratoi latinishten si gjuhën e saj zyrtare. Në vitin 382 pas Krishtit, Papa Damasi I ngarkoi Jeronimin të prodhonte një Bibël latine. Duke punuar nga një manastir në Betlehem, ai fillimisht përktheu Dhiatën e Vjetër drejtpërdrejt nga hebraishtja, duke zvogëluar mundësinë e gabimeve nëse do të kishte përdorur Septuagintën. E gjithë Bibla e Jeronimit, e quajtur Vulgata sepse përdorte fjalimin e zakonshëm të kohës, doli rreth vitit 402 pas Krishtit

Vulgata ishte teksti zyrtar për gati 1000 vjet, por ato Bibla ishin kopjuar me dorë dhe shumë të shtrenjta. Përveç kësaj, shumica e njerëzve të thjeshtë nuk dinin të lexonin latinisht. Bibla e parë e plotë angleze u botua nga John Wycliffe në 1382, duke u mbështetur kryesisht te Vulgata si burim i saj. Kjo u pasua nga përkthimi Tyndale në rreth 1535 dhe Coverdale në 1535. Reformimi çoi në një stuhi përkthimesh, si në anglisht ashtu edhe në gjuhë të tjera lokale.

Përkthimet në anglisht në përdorim të zakonshëm sot përfshijnë Versionin e King James, 1611; Versioni Standard Amerikan, 1901; Versioni standard i rishikuar, 1952; Bibla e gjallë, 1972; Versioni i ri ndërkombëtar, 1973; Versioni i sotëm në anglisht (Good News Bibla), 1976; Versioni i ri i King James, 1982; dhe Standardi AnglezVersioni, 2001.

Burimet

• The Bible Almanac ; J.I. Packer, Merrill C. Tenney; William White Jr., redaktorë
• Si të futemi në Bibël ; Stephen M. Miller
• Christiancourier.com
• Jewishencyclopedia.com
• Historyworld.net