Tabloya naverokê
Nivîsara Pîroz bi zimanekî pir seretayî dest pê kir û bi zimanekî ku ji îngilîzî jî jêhatîtir bû bi dawî bû.
Dîroka zimannasî ya Încîlê ji sê zimanan pêk tê: Îbranî, koine anku Yewnanî ya hevpar, û Aramî. Di nav sedsalên ku Peymana Kevin hatî çêkirin de, lêbelê, Îbranî pêş ket ku tê de taybetmendiyên ku xwendin û nivîsandina wê hêsantir dikir.
Mûsa rûnişt ku gotinên pêşî yên Pentateuch, di sala 1400 B.Z. de, nivîsand, 3000 sal şûnda, di salên 1500-î PZ de, ku tevahiya Incîlê wergerandin Îngilîzî, û ev belge bû yek ji wan pirtûkên herî kevn ên heyî. Tevî temenê wê, Xirîstiyan Mizgîniyê wekî wext û têkildar dibînin ji ber ku ew Peyva Xwedê ya îlhama ye.
Îbranî: Zimanê Peymana Kevin
Îbranî ji koma zimanên Semîtîk e, malbateke zimanên kevnar ên li Heyva Berhemdar e ku Akkadî, zaravê Nimrod di Destpêbûn 10-an de tê de ye; Ugarîtîk, zimanê Kenaniyan; û aramî, bi gelemperî di împaratoriya farisî de tê bikar anîn.
Îbranî ji rastê ber bi çepê ve hatibû nivîsandin û ji 22 dengdêran pêk dihat. Di forma xwe ya pêşîn de, hemî herf bi hev re diçûn. Dûv re, xal û nîşaneyên bilêvkirinê hatin zêdekirin da ku xwendin hêsantir bibe. Her ku ziman bi pêş ve diçû, dengdêr jî di nav de ji bo zelalkirina peyvên ku nediyar bûne.
Çêkirina hevokê di Îbranî de dibe ku pêşî lêkerê bi cih bike, li dûv jî yanavdêr an cînav û bireser. Ji ber ku ev rêza peyvan pir cûda ye, hevokek Îbranî peyv-bi-peyv bi îngilîzî nayê wergerandin. Tevliheviyeke din jî ev e ku dibe ku peyveke Îbranî şûna hevokeke bi gelemperî tê bikaranîn, ku diviyabû ji xwendevan re bihata zanîn.
Devokên cuda yên Îbranî peyvên biyanî anîne nav nivîsê. Mînakî, Destpêbûn hin bêjeyên Misrî dihewîne dema ku Joshua, Dadger û Rût têgehên Kenanî hene. Hin pirtûkên pêxemberî peyvên Babîlî bikar tînin, ku ji Sirgûnê bandor bûne.
Bi temambûna Septuagint, 200 B.Z. wergera Încîlê ya Îbranî bo Yewnanî. Di vê xebatê de 39 pirtûkên kanonîkî yên Peymana Kevin û her weha hin pirtûkên ku piştî Malachi û beriya Peymana Nû hatine nivîsandin, girtin. Gava ku Cihû bi salan ji Îsraêl belav bûn, wan xwendina Îbranî ji bîr kir lê dikaribû Yewnanî, zimanê hevpar ê rojê, bixwînin.
Yewnanî Peymana Nû ji miletan re Vekir
Gava ku nivîskarên Incîlê dest bi nivîsandina mizgîn û nameyan kirin, wan dev ji Îbranî berda û zivirî ser zimanê gelêrî yê dema xwe, koine an Yewnanî ya hevpar. Yewnanî zimanek yekgirtî bû, ku di dema fethên Îskenderê Makedonî de belav bû, ku xwesteka wî helenîzekirin an belavkirina çanda Yewnanî li seranserê cîhanê bû. Împaratoriya Îskender Deryaya Navîn, bakurê Afrîka û hin deverên Hindistanê girtibû, ji ber vê yekê bikaranîna Yewnanîserdest bû.
Axaftin û nivîsandina Yewnanî ji Îbranî hêsantir bû ji ber ku ew alfabeyek tam, tevî dengdêran, bikar anîbû. Di heman demê de xwedan peyvek dewlemend bû, ku rê dide rengên rastîn ên wateyê. Mînak çar peyvên cihêreng ên Yewnanî yên ku ji bo hezkirinê di Incîlê de hatine bikar anîn hene.
Feydeyek zêde ew bû ku Yewnanî Peymana Nû ji miletan, an jî necihûyan re vekir. Ev di mizgîniyê de pir girîng bû ji ber ku Yewnanî destûr dida miletan ku ji bo xwe mizgîn û nameyan bixwînin û fêm bikin.
Aramî Bûye Mizgîniyê Zêde Kir
Her çend ne beşek sereke ya nivîsandina Incîlê ye, aramî di çend beşên Nivîsara Pîroz de hate bikar anîn. Aramî bi gelemperî li Împaratoriya Farisan dihat bikaranîn; piştî Sirgûnê, Cihûyan Aramî dîsa anîn Îsraîlê û li wir bû zimanê herî populer.
Kitêba Pîroz a Îbranî di serdema duyemîn a perestgehê de, ku ji sala 500 B.Z. heta 70 PZ Ev werger di kinîştan de dihat xwendin û ji bo hînkirinê dihat bikaranîn.
Beşên Încîlê yên ku bi eslê xwe bi Aramî derketine Daniyêl 2-7; Ezraîl 4-7; û Yêremya 10:11. Peyvên aramî di Peymana Nû de jî hatine tomarkirin:
- Talitha qumi (“Ya keçik, an keça biçûk, rabe!”) Marqos 5:41
- Effata Marqos 7:34
- Elî, Elî, lema sebaqtani (qîrîna Îsa ji xaçê: “Xwedayê min, Xwedayê min! çima te ez berdame?”) Marqos 15:34,Metta 27:46
- Abba ("Bav") Romayî 8:15; Galatî 4:6
- Maranatha (“Ya Xudan, were!”) 1 Korîntî 16:22
Wergerên Bi Îngilîzî bandora Împaratoriya Romayê, dêra destpêkê Latînî wekî zimanê xwe yê fermî qebûl kir. Di sala 382 P.Z. de, Papa Damasus I, Jerome wezîfedar kir ku Mizgîniyek Latînî derxe. Ew ji keşîşxaneyek li Beytlehmê dixebitî, wî pêşî Peymana Kevin rasterast ji Îbranî wergerand, heke wî Septuagint bikar anîba îhtîmala xeletiyan kêm kir. Tevahiya Încîlê ya Jerome, ku jê re Vulgate tê gotin, ji ber ku wî axaftina hevpar a wê demê bi kar anî, li dora sala 402 PZ derket.
Vulgate nêzîkê 1000 salan nivîsara fermî bû, lê ew Încîl bi destan hatine kopyakirin û pir buha bûn. Ji xeynî vê, piraniya xelkên asayî nikarîbûn latînî bixwînin. Yekem Kitêba Pîroz a Îngilîzî ya temam ji hêla John Wycliffe ve di 1382-an de hate çap kirin, ku bi giranî xwe dispêre Vulgate wekî çavkaniya xwe. Li pey wê yekê di dor 1535-an de wergera Tyndale û di 1535-an de jî Coverdale hat. Reformasyon bû sedem ku herfek werger, hem bi îngilîzî hem jî bi zimanên din ên herêmî.
Binêre_jî: Wateya Dema Asayî di Dêra Katolîk de çi yeWergerên îngilîzî yên îroyîn bi gelemperî têne bikar anîn Versiyon ji King James, 1611; Guhertoya Standard ya Amerîkî, 1901; Guhertoya Standard a Revised, 1952; Living Bible, 1972; Guhertoya Nû ya Navneteweyî, 1973; Guhertoya Îngilîzî ya Îro (Bible Mizgîniya Xweş), 1976; New King James Version, 1982; û Îngilîzî StandardVersiyon, 2001.
Binêre_jî: Dema Sersalê Kengî Dest pê dike?Çavkanî
- Bible Almanac ; J.I. Packer, Merrill C. Tenney; William White Jr., edîtor
- Çawa Dikeve Mizgîniyê ; Stephen M. Miller
- Christiancourier.com
- Jewishencyclopedia.com
- Historyworld.net
