Nirvana en het begrip vrijheid in het boeddhisme

Het woord nirvana is zo gangbaar voor Engelstaligen dat de ware betekenis ervan vaak verloren gaat. Het woord is overgenomen om "gelukzaligheid" of "rust" te betekenen. Nirvana is ook de naam van een beroemde Amerikaanse grungeband, evenals van veel consumentenproducten, van flessen water tot parfum. Maar wat is het? En hoe past het in het boeddhisme?

De betekenis van Nirvana

In de spirituele definitie, nirvana (of nibbana in Pali) is een oud Sanskriet woord dat zoiets betekent als "uitdoven", met de connotatie van het doven van een vlam. Deze meer letterlijke betekenis heeft ertoe geleid dat veel westerlingen aannemen dat het doel van het boeddhisme het uitwissen van zichzelf is. Maar dat is helemaal niet waar het boeddhisme, of het nirvana, over gaat. De bevrijding houdt het uitdoven van de toestand van samsara in, het lijden van dukkha; Samsara isgewoonlijk gedefinieerd als de cyclus van geboorte, dood en wedergeboorte, hoewel dit in het boeddhisme niet hetzelfde is als de wedergeboorte van afzonderlijke zielen, zoals in het hindoeïsme, maar eerder een wedergeboorte van karmische neigingen. Van het Nirvana wordt ook gezegd dat het de bevrijding van deze cyclus is en dukkha de stress/pijn/ontevredenheid van het leven.

In zijn eerste preek na zijn verlichting verkondigde de Boeddha de Vier Edele Waarheden. In wezen verklaren de Waarheden waarom het leven ons stress bezorgt en teleurstelt. De Boeddha gaf ons ook de remedie en het pad naar bevrijding, namelijk het Achtvoudige Pad.

Het boeddhisme is dus niet zozeer een geloofssysteem als wel een praktijk die ons in staat stelt te stoppen met worstelen.

Nirvana is geen plaats

Dus, als we eenmaal bevrijd zijn, wat gebeurt er dan? De verschillende scholen van het boeddhisme begrijpen het nirvana op verschillende manieren, maar ze zijn het er over het algemeen over eens dat het nirvana geen plaats is. Het is meer een staat van bestaan. De Boeddha zei echter ook dat alles wat we zouden kunnen zeggen of bedenken over het nirvana verkeerd zou zijn, omdat het volkomen anders is dan ons gewone bestaan. Het nirvana gaat voorbij ruimte, tijd endefinitie, en dus is taal per definitie ontoereikend om het te bespreken. Het kan alleen worden ervaren.

Veel geschriften en commentaren spreken over het betreden van nirvana, maar (strikt genomen) kan nirvana niet worden betreden op dezelfde manier waarop we een kamer betreden of de manier waarop we ons voorstellen de hemel te betreden. De Theravadin geleerde Thanissaro Bhikkhu zei,

Natuurlijk hebben vele generaties boeddhisten hebben zich voorgesteld dat nirvana een plaats is, omdat de beperkingen van de taal ons geen andere manier geven om over deze staat van zijn te spreken. Er is ook een oud volksgeloof dat men als man herboren moet worden om het nirvana binnen te gaan. De historische Boeddha heeft nooit zoiets gezegd, maar het volksgeloof werd weerspiegeld in sommige Mahayana soetra's. Deze opvatting werd zeer nadrukkelijk verworpen in de Vimalakirti Soetra,waarin echter duidelijk wordt gemaakt dat zowel vrouwen als leken verlicht kunnen worden en het nirvana kunnen ervaren.

Nibbana in het Theravada boeddhisme

Het Theravada boeddhisme beschrijft twee soorten nirvana of Nibbana De eerste is "Nibbana met overblijfselen". Dit wordt vergeleken met de sintels die warm blijven nadat de vlammen zijn gedoofd, en het beschrijft een verlicht levend wezen of arahant. De arahant is zich nog steeds bewust van plezier en pijn, maar hij of zij is er niet langer aan gebonden.

Het tweede type is parinibbana De Boeddha onderwees dat deze staat noch bestaan is - want datgene waarvan gezegd kan worden dat het bestaat is beperkt in tijd en ruimte - noch niet-bestaan. Deze schijnbare paradox weerspiegelt de moeilijkheid die ontstaat wanneer gewone taal een staat van zijn probeert te beschrijven die onbeschrijfelijk is.

Nirvana in het Mahayana-boeddhisme

Een van de onderscheidende kenmerken van het Mahayana-boeddhisme is de bodhisattva-gelofte. Mahayana-boeddhisten zijn toegewijd aan de uiteindelijke verlichting van alle wezens, en kiezen er daarom voor om in de wereld te blijven om anderen te helpen in plaats van over te gaan naar individuele verlichting. In ten minste sommige scholen van Mahayana wordt "individueel" nirvana niet eens overwogen, omdat alles onderling bestaat. Dezescholen van het boeddhisme gaan over leven in deze wereld, niet het verlaten ervan.

Sommige scholen van het Mahayana-boeddhisme leren ook dat samsara en nirvana niet gescheiden zijn. Een wezen dat de leegte van verschijnselen heeft gerealiseerd of waargenomen, zal beseffen dat nirvana en samsara geen tegenstellingen zijn, maar in plaats daarvan elkaar volledig doordringen. Aangezien onze inherente waarheid de Boeddhanatuur is, zijn zowel nirvana als samsara natuurlijke manifestaties van de inherente lege helderheid van onze geest,en nirvana kan gezien worden als de gezuiverde, ware aard van samsara. Voor meer hierover, zie ook "De Hart Soetra" en "De Twee Waarheden".