Wat is Jansenisme? Definitie, principes en erfenis?

Het jansenisme is een stroming in de rooms-katholieke kerk die hervormingen nastreefde in overeenstemming met de augustijnse genadeleer. Het is genoemd naar zijn stichter, de Nederlandse katholieke theoloog Cornelius Otto Jansen (1585-1638), bisschop van Ieper in België.

Het Jansenisme bloeide vooral in de zeventiende en achttiende eeuw binnen het rooms-katholicisme, maar werd in 1653 als ketterij veroordeeld door paus Innocentius X. Het Jansenisme werd in 1713 ook veroordeeld door paus Clemens XI in zijn beroemde Bull Unigenitus .

Belangrijkste punten: Jansenisme

• Door strenge studie van de geschriften van Augustinus (354-430) kwam Cornelius Otto Jansen (1585-1638) tot de overtuiging dat de rooms-katholieke theologen waren afgeweken van de oorspronkelijke leerstellingen van de Kerk.
• Jansen's beroemdste werk, Augustinus (1640), vormde de basis van het Jansenisme, een beweging die het primaat van Gods genade in de menselijke verlossing benadrukte.
• De rooms-katholieke kerk verbood Augustinus als ketters voor het aanvallen van de ethiek van de jezuïeten.
• Onder leiding van Jean Du Vergier (1581-1643) bracht het Jansenisme, zoals de filosofie bekend werd, een belangrijke hervormingsbeweging in de rooms-katholieke kerk op gang, voornamelijk in Frankrijk.

Jansenisme Definitie

Het jansenisme ontstond als een controversiële vernieuwingsbeweging binnen het rooms-katholicisme vooral in Frankrijk, maar ook in België, Nederland, Luxemburg en Noord-Italië.

In de nasleep van de protestantse Reformatie waren veel katholieke theologen verdeeld over hun ideeën over de rol van de vrije wil van de mens versus de genade van God bij de verlossing. Sommigen kozen bovenmatig voor de kant van Gods genade, terwijl anderen de vrije wil van de mens in deze kwestie superieur achtten. Jansen hield vast aan het standpunt van onweerstaanbare genade.

Als een strikte en extreme versie van de genadeleer van Augustinus, bisschop van Hippo, benadrukte het Jansenisme de onmogelijkheid voor mensen om de geboden van de Heer te gehoorzamen en zijn verlossing te ervaren zonder Gods speciale, goddelijke, onweerstaanbare genade. Het Jansenisme leerde dus dat Christus alleen voor de uitverkorenen stierf.

Het Jansenisme was sterk gekant tegen de theologie van de jezuïeten, met het argument dat de beweringen over de menselijke vrijheid Gods goddelijke genade en soevereiniteit in gevaar brachten. Het waren inderdaad de rooms-katholieke jezuïeten die de term "Jansenisme" uitvonden om de leden van de beweging te karakteriseren als aanhangers van het calvinisme, dat zij als ketterij bestempelden. Maar aanhangers van het Jansenisme zagen zichzelf alleen als vurige volgelingen vanIn werkelijkheid botsten de ideeën van het jansenisme met de protestantse hervormers, die beweerden dat er geen heil is buiten de rooms-katholieke kerk.

Cornelius Otto Jansen

Cornelius Otto Jansen werd op 28 oktober 1585 geboren in Accoy, bij Leerdam, in Noord-Nederland (het huidige Nederland). Hij studeerde filosofie en theologie aan de Universiteit van Leuven in België en aan de Universiteit van Parijs. Jansen werd in 1614 gewijd en promoveerde in 1617 tot doctor in de theologie. Later werd hij benoemd tot hoogleraar theologie en Schrift en rector van de universiteit vanIn Leuven (1635-36) sloot Jansen een belangrijke vriendschap met zijn Franse studiegenoot Jean Du Vergier de Hauranne (1581-1643), die later Jansens ideeën introduceerde bij de katholieken in Frankrijk.

Jansens voornaamste bijdrage als hoofd van de universiteit van Leuven was de interpretatie van de Pentateuch, de eerste vijf boeken van het Oude Testament. In 1637 werd hij tot bisschop van Ieper gewijd (1636-38).

Augustinus

Jansen begon zijn levenswerk te schrijven, Augustinus, in 1627, en voltooide de herzieningen in 1638, slechts enkele dagen voordat hij stierf aan de pest. Het werk belichaamt 22 jaar studie van de geschriften van Augustinus. Volgens Jansens eigen getuigenis las hij sommige stukken van Augustinus minstens tien keer, en andere niet minder dan dertig keer, vastbesloten om niet zijn eigen opvattingen, maar de exacte opvattingen van de gewaardeerde kerkvader te begrijpen en te illustreren.

Augustinus werd pas gepubliceerd in 1640, twee jaar na de dood van Jansen. Na zijn dood ontstond de "Jansenistische beweging" onder leiding van Jansens vriend, Jean Du Vergier.

Augustinus werd geschreven in het kader van een verhitte theologische controverse in de rooms-katholieke kerk over de relatie tussen goddelijke genade en de menselijke vrije wil, niet alleen tegen het protestantisme, maar binnen de kerk zelf, met name tussen dominicanen en jezuïeten.

In het eerste deel geeft Jansen een historisch overzicht van het pelagianisme en de strijd van Augustinus tegen deze ketterij, die de macht van de vrije wil verheerlijkt en de oorspronkelijke verdorvenheid van de menselijke natuur en dus de erfzonde ontkent.

In het tweede deel zet Jansen de opvattingen van Augustinus uiteen over de menselijke natuur, zowel in haar primitieve zuiverheid als in haar staat van ontbering na de val van de mens. Het derde deel presenteert Augustinus' ideeën over de predestinatie van mensen en engelen, en de genade, waardoor Jezus Christus de mens uit zijn gevallen toestand verlost.

De fundamentele stelling van het werk is dat "sinds de val van Adam de vrije wil niet meer in de mens bestaat, zuivere werken een louter gratuite gave van God zijn, en de voorbestemming van de uitverkorenen geen gevolg is van zijn voorkennis van onze werken, maar van zijn vrije wil".

In Augustinus Jansen pleitte overtuigend voor onweerstaanbare genade en tegen het vermogen van de mens om zichzelf te vervolmaken. Jansen stelde dat het zonder een speciale genade van God onmogelijk is voor de mens om de opdrachten van God uit te voeren. En aangezien de werking van Gods genade onweerstaanbaar is, is de mens het slachtoffer van een natuurlijk of een bovennatuurlijk determinisme. Dit dogmatisch pessimisme kwam duidelijk naar voren in de hardheid enmorele strengheid van de beweging.

Drie jaar na de publicatie, Augustinus werd door paus Urbanus VIII als ketterij verboden en op de lijst van verboden boeken geplaatst, omdat het de ethiek van de jezuïeten aanviel. Maar onder leiding van Jean Du Vergier bracht het jansenisme een belangrijke hervormingsbeweging in de rooms-katholieke kerk in Frankrijk op gang.

Vijf stellingen

In 1650 schetsten de jezuïeten vijf stellingen in verband met Augustinus als bewijs van zijn ketterse leer:

1. Sommige geboden van God zijn voor de rechtvaardigen onmogelijk te gehoorzamen met de huidige kracht die zij hebben, hoezeer zij er ook naar verlangen en streven als zij ook de genade missen waarmee het mogelijk is.
2. In de staat van de gevallen natuur is genade onweerstaanbaar.
3. Om in de staat van de gevallen natuur waardig en onwaardig te zijn, heeft de mens niet de vrijheid van de noodzakelijkheid nodig, maar volstaat de vrijheid van de dwang.
4. De Semi-Pelagianen erkenden de noodzaak van innerlijke voorzorg voor elke handeling, zelfs om in het geloof te beginnen, en zij waren ketters omdat zij wilden dat die genade zodanig was dat de menselijke wil kon besluiten haar te weerstaan of te gehoorzamen.
5. Het is Semi-Pelagiaans om te zeggen dat Christus stierf of dat hij zijn bloed vergoot voor absoluut iedereen.

Deze stellingen werden doorgegeven aan paus Innocentius X, die het werk in 1653 veroordeelde. Het jansenisme wordt volgens de rooms-katholieke leer als ketterij beschouwd omdat het de rol van de vrije wil bij de aanvaarding en toepassing van genade ontkent. Het jansenisme stelt dat Gods toediening van genade niet kan worden weerstaan en geen menselijke toestemming vereist. De katholieke catechismus stelt dat "Gods vrijeinitiatief eist het vrije antwoord van de mens" Dit betekent dat de mens Gods genadegave vrijelijk kan aanvaarden of weigeren.

Na de dood van Jean Du Vergier droeg Antoine Arnauld (1612-1694) de fakkel van het jansenisme. Arnauld was de geleerde doctor van de Sorbonne, die in 1643 publiceerde De La Fréquente Communion , een werk over de basis van de leer van de predestinatie zoals geleerd door Augustinus en Jansen. In 1646 kwam de grote Franse filosoof Blaise Pascal (1623-1662) in aanraking met het jansenisme en introduceerde het aan zijn zus Jacqueline, die uiteindelijk intrad in het klooster van Port-Royal, een centrum van het jansenisme. Samen met tachtig andere artsen stond Pascal in 1656 achter Arnauld toen deze werd weggestuurd uitSorbonne.

Erfenis en Jansenisme vandaag

De Bull Unigenitus die in 1713 door Lodewijk XIV en de Jezuïeten werd verkregen, veroorzaakte grote beroering in Frankrijk en maakte in wezen een einde aan de jansenistische beweging. Het Franse jansenisme overleefde slechts als particuliere overtuiging van enkele katholieken en als leidraad van een handvol religieuze instellingen.

Hoewel het Jansenisme en Augustinus De drang naar hervorming leidde uiteindelijk tot een religieuze beweging die ook buiten Frankrijk nog doorwerkt.

In België en Frankrijk zijn geen blijvende sporen van het jansenisme overgebleven, maar in Nederland leidde het jansenisme tot de vorming van de Oud-Katholieke Kerk. Meer dan twee eeuwen lang werd deze kerk in de volksmond "jansenistisch" genoemd. De leden verwerpen deze naam en noemen zichzelf de Oud-Katholieke Kerk van Nederland. De kerk houdt vast aan de leerstellingen van de eerste zeven oecumenische concilies en heeft haarZij handhaaft een gehuwde geestelijkheid en staat sinds 1932 in volledige gemeenschap met de Church of England.

Het theologische debat waar het Jansenisme de aandacht op vestigde, leeft vandaag de dag voort in het westerse christendom, evenals de blijvende invloed van de geschriften van Augustinus, zowel in de katholieke als in de protestantse tak van het christelijk geloof.

Bronnen

• Woordenboek van theologische termen (blz. 242).
• The Westminster Dictionary of Theological Terms (tweede editie, herzien en uitgebreid, blz. 171).
• "Jansenisme." The Thiselton Companion to Christian Theology (p. 491).
• "Jansenisme." New Dictionary of Theology: Historical and Systematic (tweede editie, blz. 462-463).
• The Oxford Dictionary of the Christian Church (3rd ed. rev., p. 867).
• "Jansen, Cornelius Otto." Who's Who in Christian history (p. 354).
• "Jansen, Cornelius Otto (1585-1638)." The Westminster Dictionary of Theologians (Eerste editie, p. 190).
• Cyclopædia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature (Vol. 4, p. 771).